Tất tần tật các hiệu ứng tâm lý trong cuộc sống có thể bạn chưa biết

Tâm lý con người rất phức tạp, nó vừa có tính riêng biệt vừa có tính chung, đằng sau mỗi một hành vi đều ẩn chứa bí mật tâm lý kỳ diệu. Cùng GoSELL tìm hiểu hiện tượng tâm lý hành vi hữu dụng nhất sẽ giúp bạn hiểu thêm về hành vi của người khác và của cả bản thân mình nhé!




AUDIENCE EFFECT (HIỆU ỨNG KHÁN GIẢ)
Audience effect, hiểu đơn giản là việc một cá nhân trình bày một khả năng hay nhiệm vụ tốt hơn khi có sự quan sát của người khác.

Trái ngược với audience effect là hiệu ứng tâm lý social inhibition (ức chế xã hội) – xu hướng cá nhân thực hiện một nhiệm vụ nào đó tệ hơn khi có sự hiện diện của ai đó xung quanh mình.

Theo Hiệp hội Tâm lý học Mỹ (APA), sự hiện diện của người xem ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi, không chỉ của con người mà còn các loài động vật không thuộc bộ linh trưởng như chim, cá…

>>Xem thêm: Hiệu ứng đám đông là gì? Cách sử dụng hiệu ứng đám đông trong marketing

CURSE OF KNOWLEDGE (LỜI NGUYỀN KIẾN THỨC)
Lời nguyền kiến thức hay lời nguyền chuyên môn (curse of expertise), là một trong những hiệu ứng tâm lý phổ biến mà hầu hết ai cũng từng trải qua. Lời nguyền kiến thức khiến một người cho rằng mọi người cũng sở hữu lượng kiến thức như họ về một chủ đề nhất định. Hiện tượng tâm lý này cũng thường xảy ra ở các giáo viên, giảng viên hay các chuyên gia có nhiều kinh nghiệm. Họ có thể cảm thấy không thể tưởng tượng nổi tại sao một người lại không hiểu về một khái niệm mà họ đã biết từ lâu.

Lời nguyền kiến thức có thể ảnh hưởng đến giao tiếp, sự đồng cảm, sáng tạo, năng suất và sự phát triển cá nhân của một người. Sự thiên vị này cho thấy rằng chúng ta không thể “học lại” hoặc không quan tâm đến những gì chúng ta đã biết.

BIRTHDAY-NUMBER EFFECT (HIỆU ỨNG NGÀY SINH NHẬT)
Được nghiên cứu lần đầu tiên vào năm 1997, hiệu ứng ngày sinh nhật là xu hướng vô thức mà một người luôn chọn những con số trong ngày sinh của mình nhiều hơn bất kỳ con số nào khác. Tuy nhiên, khác với các hiệu ứng tâm lý trên, khuynh hướng này có thể bị ảnh hưởng bởi tính cách, giới tính và tuổi tác của một người. Thêm nữa, những cá nhân ít yêu bản thân có thể không trải qua hiệu ứng ngày sinh nhật.

Hiện tượng này còn liên quan đến một thành kiến tương tự khác được gọi là hiệu ứng chữ cái trong tên (name-letter effect), trong đó, một người thích các chữ cái trong tên của mình và tin rằng chúng mang lại điều may mắn.

Cả hai khuynh hướng tâm lý này đều có thể ảnh hưởng đến các quyết định trong cuộc sống thực của chúng ta.

GOOGLE EFFECT (HIỆU ỨNG GOOGLE)
Hiệu ứng Google còn được biết đến với tên gọi là hội chứng mất trí nhớ kỹ thuật số (digital amnesia), xảy ra khi một người cho rằng mình không cần ghi nhớ thông tin có thể được tìm thấy dễ dàng trên các công cụ tìm kiếm trực tuyến, chẳng hạn như Google, Bing…

Sự tồn tại của hiệu ứng tâm lý này được các nhà khoa học, trong một nghiên cứu vào năm 2011, giải thích là do Internet đóng vai trò như một bộ nhớ bên ngoài não bộ con người. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng khi giải quyết các vấn đề khó khăn, chúng ta thường nghĩ đến Google và vị trí đường liên kết truy cập thông tin đầu tiên thay vì chính thông tin đó.

Dẫu tiện lợi và tiết kiệm thời gian, hiệu ứng Google khiến chúng ta phụ thuộc quá nhiều vào công nghệ, về lâu dài có thể ảnh hưởng tiêu cực đến trí nhớ và trí thông minh của chúng ta.

TAMAGOTCHI EFFECT (HIỆU ỨNG TAMAGOTCHI)
Người trải qua hiệu ứng tâm lý Tamagotchi có xu hướng phát triển tình cảm gắn bó với máy móc, thiết bị, robot hoặc các tác nhân kỹ thuật số khác. Hiện tượng này được đặt theo tên của món đồ chơi Nhật Bản là Tamagotchi – một vật nuôi ảo cầm tay hình quả trứng có gắn màn hình kỹ thuật số được phát hành vào năm 1996.

Bất cứ ai cũng có thể trải qua hiệu ứng này vì con người có khuynh hướng bộc lộ cảm xúc với bất cứ thứ gì mà chúng ta tìm thấy sự đồng cảm. Các vật nuôi ảo Tamagotchi được phỏng theo tính cách, hành vi và cảm xúc của con người, do đó, hiện tượng tâm lý này được dùng để quan sát những người hướng nội hoặc gặp khó khăn trong giao tiếp.

ZEIGARNIK EFFECT (HIỆU ỨNG ZEIGARNIK)
Zeigarnik effect là một hiện tượng tâm lý cho phép chúng ta ghi nhớ những việc bị gián đoạn tốt hơn những mục tiêu đã đạt được. Một ví dụ phổ biến của hiệu ứng này là khi bạn xem phim dài tập. Các vị đạo diễn sẽ tạo ra cái kết bỏ ngỏ cuối tập để khơi gợi sự tò mò và bức bối nơi bạn, khiến não bộ tự động nhắc hẹn khi có tập mới. Zeigarnik effect cũng được sử dụng trong ngành công nghiệp sách báo, như truyện tranh chẳng hạn.

Một điểm lưu ý là hiệu ứng Zeigarnik khác với hiệu ứng Ovsiankina – xu hướng thực hiện lại một hành động bị gián đoạn khi nó vẫn chưa hoàn thành.

BAADER-MEINHOF PHENOMENON (HIỆU ỨNG BAADER-MEINHOF HAY ẢO TƯỞNG TẦN SUẤT)
Bạn đã bao giờ thấy hoặc trải qua một điều gì đó, và bạn bắt đầu thấy chúng xuất hiện nhiều hơn chưa? Nếu câu trả lời là rồi, bạn đã được trải nghiệm hiện tượng Baader-Meinhof. Điều này xảy ra là do não bộ của chúng ta có xu hướng hứng thú với thông tin mới, từ đó nó bắt đầu quá trình chọn lọc có chủ ý trong khi vẫn khiến bạn tin đó chỉ là sự trùng hợp ngẫu nhiên.

TETRIS EFFECT (HIỆU ỨNG/HỘI CHỨNG TETRIS)
Có nguồn gốc từ trò chơi tên Tetris, hội chứng Tetris xảy ra khi một người tập trung quá nhiều thời gian và sự chú ý vào một hoạt động cụ thể, và nó bắt đầu ảnh hưởng đến các mô hình suy nghĩ, nhận thức, giấc mơ và hình ảnh tâm trí (mental visual imagery) của họ.

Người ta quan sát thấy rằng những người chơi game trong một thời gian dài sẽ nghĩ các hình dạng trong thế giới thực và ảo là khớp với nhau. Họ cũng thấy những khối màu rơi vào vị trí, những hình ảnh chuyển động trước và trong giai đoạn ngủ.

Những người trải qua hội chứng này cũng không thể ngăn được sự xuất hiện của những suy nghĩ, giấc mơ hoặc hình ảnh trong tâm trí.

Dẫu vậy, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng chơi trò chơi Tetris có thể giúp giảm bớt những ký ức đau thương sau sang chấn tâm lý. Một nghiên cứu năm 2020 cho biết: “Tetris đã được đề xuất như một biện pháp can thiệp phòng ngừa sự xâm lấn của ký ức về một sự kiện đau buồn”.

HOT-COLD EMPATHY GAP
Hot-Cold Empathy Gap mô tả xu hướng ra quyết định mà bỏ qua hoặc đánh giá thấp ảnh hưởng của các trạng thái bộc phát mang tính bản năng (gọi là trạng thái “nóng”, như đói, khát, thèm, ham muốn…), từ đó dẫn đến khả năng lựa chọn kém. Ví dụ, một người nghiện hút thuốc đang trong trạng thái không thèm hút thuốc, nghĩa là anh ta đang rất lý trí (ở trạng thái “lạnh”), có thể không lường trước được hoặc đánh giá thấp sự bộc phát của bản thân khi chuyển sang trạng thái “nóng”, nghĩa là khi mức độ thèm thuốc của mình lên cao. Điều này khiến anh ta rất khó để bỏ thuốc.

SPOTLIGHT EFFECT (HIỆU ỨNG ÁNH ĐÈN SÂN KHẤU)
Hiệu ứng ánh đèn sân khấu thường xảy ra với những người mắc chứng lo âu xã hội, đề cập đến xu hướng một người đánh giá quá cao mức độ chú ý của người khác dành cho mình. Điều này xảy ra là do chúng ta thường quên mất rằng hầu hết mọi người cũng chỉ chú ý đến bản thân mình.

Vừa rồi, GoSELL đã cung cấp các hiệu ứng tâm lý trong cuộc sống của chúng ta.